ΤΕΣΤ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟΤΗΤΑΣ - Η ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ EYSENCK
Σύμφωνα με αυτήν, οι τύποι της προσωπικότητας διακρίνονται από θεμελιώδεις διαφορές στο νευρικό σύστημα, οι οποίες κληρονομούνται. Ο τύπος του προσώπου είναι αυτός που επιφέρει συνέπεια/συνοχή στη συμπεριφορά του και, επομένως, γεννά την προσωπικότητα του.
Το Ερωτηματολόγιο Προσωπικότητας Ενηλίκων (EPQ), αποτελείται από 84 ερωτήσεις. Από αυτές, οι
24 προσδιορίζουν την κλίμακα ψυχωτισμού (Ρ)
22 την κλίμακα νευρωτισμού (Ν)
19 την κλίμακα εξωστρέφειας (Ε) και
19 την κλίμακα ψεύδους (L).
Ο ψυχωτισμός αναφέρεται σε ένα χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που υπάρχει σε διαφορετικό βαθμό σε όλα τα άτομα, αλλά η ύπαρξή του σε μεγάλο βαθμό προδιαθέτει ένα άτομο στο να αναπτύξει ψυχωτικές διαταραχές. Τα άτομα με υψηλές τιμές ψυχωτισμού είναι ψυχρά, μοναχικά, απρόσωπα, εχθρικά και επιθετικά και γενικότερα χαρακτηρίζονται από έλλειψη ανθρωπισμού και συναισθημάτων. Ο νευρωτισμός αποτελεί ένα άλλο χαρακτηριστικό της προσωπικότητας που αναφέρεται στη γενική συναισθηματική αστάθεια και στην τάση του ατόμου νααναπτύσσει νευρωτική συμπτωματολογία κάτω από ψυχοπιεστικές συνθήκες. Τα
άτομα με υψηλές τιμές νευρωτισμού είναι αγχώδη και στεναχωριούνται εύκολα, ενώ παρουσιάζουν συχνά και ψυχοσωματικές διαταραχές.
Η εξωστρέφεια αφορά το στοιχείο εκείνο της προσωπικότητας που κάνει ένα άτομο ανοιχτό, κοινωνικό, αισιόδοξο, δραστήριο, παρορμητικό και με τάση για αλλαγές και για κίνδυνο. Το αντίθετο χαρακτηριστικό (χαμηλές τιμές εξωστρέφειας), δηλαδή η εσωστρέφεια, χαρακτηρίζουν ένα άτομο συγκρατημένο ως προς τις συναισθηματικές του αντιδράσεις και τις κοινωνικές του επαφές. Τέλος, το ψεύδος, αναφέρεται στην τάση ενός ατόμου να ψεύδεται, υποδηλώνοντας κάποια μορφή κοινωνικής αφέλειας ή συμμόρφωσης
Στο περιγραφικό της μέρος η θεωρία υπογραμμίζει την ιεραρχική δομή της προσωπικότητας. Οι ποικιλομορφίες στην ανθρώπινη ιδιοσυγκρασία συνδέονται με τρεις ανεξάρτητες διαστάσεις, αυτές της Νευρωτικότητας-Σταθερότητας (Ν), της Ψυχωτικότητας-Υπερεγώ (Ρ) και της Εξωστρέφειας-Εσωστρέφειας (Ε). Η θέση ενός προσώπου σε καθεμιά διάσταση καθορίζει τον τύπο στον οποίο αυτό το πρόσωπο ανήκει, και ο οποίος, με τη σειρά του, καθορίζει τα γνωρίσματα της προσωπικότητας αυτού του προσώπου. Αυτά τα γνωρίσματα καθορίζουν τις συνήθεις αντιδράσεις του και αυτές οι συνήθειες καθορίζουν τις εξειδικευμένες επιμέρους αντιδράσεις του.
Ο Eysenck είναι στην πραγματικότητα υποστηρικτής της σημασίας που έχουν οι γενετικοί παράγοντες στη διαμόρφωση της συμπεριφοράς. Το DNA, μέσω της γενετικής κληροδότησης, επηρεάζει και καθορίζει το επίπεδο της θέσης που καταλαμβάνουν τα άτομα στις διαστάσεις Ε, Ν και Ρ. Αυτό, γιατί οι διαφορές στη δομή και λειτουργία του νευρικού συστήματος μεταξύ των ατόμων (οι οποίες οφείλονται στη γενετική τους κληρονομιά, κυρίως) καθορίζουν και τις μεταξύ τους διαφορές σε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας, όπως είναι η κατευθυνόμενη συμπεριφορά ή η ευαισθησία, καθώς και γνωστικές λειτουργίες, όπως είναι η μνήμη και η αντίληψη. Οι τελευταίες καθορίζουν, με τη σειρά τους, το δρόμο που θα ακολουθήσει ένα άτομο κατά τη διαδικασία της ψυχολογικής ανάπτυξης, καθώς και την προσωπικότητα που θα διαθέτει κατά την ενηλικίωση. ΄Ετσι, η θέση την οποία καταλαμβάνει ένα άτομο σε καθεμιά από τις τρεις διαστάσεις της προσωπικότητας καθορίζει τα χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που θα διαθέτει, τα οποία, με τη σειρά τους, θα καθορίζουν τις συνήθεις αντιδράσεις του.
Οι διαφορές μεταξύ ατόμων στο βαθμό της συμμόρφωσης με τους κοινωνικούς κανόνες ή της ηθικότητας αποδίδονται στις ακόλουθες πιθανότητες: α) η ύπαρξη ενός υπερανεκτικού κοινωνικού περιβάλλοντος οδηγεί σε ακατάλληλες εμπειρίες κατευθυνόμενης συμπεριφοράς, β) θετική ενίσχυση της κοινωνικά απαράδεκτης συμπεριφοράς από γονείς, και γ) διαφορές στο επίπεδο εγκεφαλικής διέγερσης καθιστούν την κατευθυνόμενη συμπεριφορά λιγότερο εφικτή για άτομα με υψηλά σκορ στις διαστάσεις Ε και Ρ, σε αντίθεση με άτομα που διαθέτουν χαμηλό σκορ στις ίδιες διαστάσεις.
Μερικά χρόνια αργότερα ο Eysenck διατύπωσε την ύπαρξη μιας ακόμα διάστασης, στην οποία περιέλαβε χαρακτηριστικά της προσωπικότητας που δεν μπορούσαν να περιληφθούν στις άλλες δύο διαστάσεις (Eysenck 1952, 1954). Τη διάσταση αυτή την ονόμασε ψυχωτισμό. Οι τρεις αυτές διαστάσεις (άξονες) είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, δηλαδή οι τιμές της μιας δεν επηρεάζουν τις τιμές των άλλων και μπορεί επίσης να συνυπάρχουν.
ΕΣΩΣΤΡΕΦΕΙΑ - ΕΞΩΣΤΡΕΦΕΙΑ
Η θέση ενός προσώπου στη διάσταση προσωπικότητας Ε (Εξωστρέφεια - Εσωστρέφεια) αιτιολογείται από το επίπεδο της εγκεφαλικής διέγερσης.
Οι εξωστρεφείς διακρίνονται από χαμηλή διέγερση και τείνουν να συμπεριφέρονται με τρόπο που αυξάνει το επίπεδο διέγερσης τους. Με την καθημερινή συμπεριφορά τους αναζητούν ερεθίσματα και νέες εμπειρίες. Επίσης, διαμορφώνουν εξαρτημένες αντιδράσεις με μικρότερη ετοιμότητα.
Απεναντίας, οι εσωστρεφείς είναι χρονίως υπερδιεγερμένοι εκ γενετής. Συμπεριφέρονται με τρόπο που επιχειρεί να χαμηλώσει το επίπεδο διέγερσης τους και, κατά συνέπεια, αποφεύγουν τα επιπλέον ερεθίσματα που προέρχονται από τον έξω κόσμο. Παρατηρείται σχετικά ότι είναι σαν να υπάρχει ένα εσωτερικό "κουμπί έντασης της φωνής" που, ενώ για τους εσωστρεφείς είναι μονίμως γυρισμένο πολύ ψηλά, για τους εξωστρεφείς είναι γυρισμένο πολύ χαμηλά, και η καθημερινή συμπεριφορά τους να πρέπει να παρέχει αντίστοιχα αντισταθμίσματα.
Οι δύο αυτές διαστάσεις διαφέρουν επίσης στην συμπεριφορά τους, ιδιαίτερα στον κοινωνικό και πολιτικό τομέα. Οι εξωστρεφείς είναι σκληροτράχηλοι, επαναστατικοί, ενώ οι εσωστρεφείς ήπιοι, απομονωμένοι. Εάν είναι συντηρητικοί, οι εσωστρεφείς είναι θρησκευόμενοι, ενώ οι εξωστρεφείς πιστεύουν στην θανατική ποινή, θεωρούν τους έγχρωμους κατώτερους κ.τ.λ. Εάν είναι ριζοσπαστικοί, οι εσωστρεφείς ανήκουν σε ειρηνιστικά κινήματα, ενώ οι εξωστρεφείς πρεσβευτικοί στην εύκολη διάλυση του γάμου και θεωρούν τον εκκλησιασμό της Κυριακής παλιάς μόδας. Εάν είναι εξτρεμιστές, οι εσωστρεφείς έχουν φασιστικές τάσεις, ενώ οι εξωστρεφείς κομμουνιστικές.
Χαρακτηριστικά
Εσωστρεφής : ήσυχος, απομονωμένος, ενορατικός, προτιμά τα βιβλία από τους ανθρώπους, συγκρατημένος, μένει σε απόσταση με εξαίρεση τους πολύ στενούς φίλους. Προγραμματίζει το μέλλον και δεν εμπιστεύεται τις ενορμήσεις της στιγμής. Αντιμετωπίζει τα καθημερινά προβλήματα με σοβαρότητα και προτιμά την καλά προγραμματισμένη ζωή. Ελέγχει τα συναισθήματα του, σπάνια γίνεται επιθετικός και δεν χάνει εύκολα την αυτοκυριαρχία του. Δίνει μεγάλη σημασία στις ηθικές αξίες.
Εξωστρεφής: κοινωνικός, του αρέσουν οι συγκεντρώσεις, έχει πολλούς φίλους, έχει ανάγκη από ανθρώπους γύρω του να μιλά δεν συμπαθεί το διάβασμα και τη μελέτη. Δεν χάνει ευκαιρίες, του αρέσει ο κίνδυνος, αντιδρά αμέσως και γενικά είναι παρορμητικός. Προτιμά να κινείται συνεχώς, είναι επιθετικός και χάνει εύκολα την ψυχραιμία του.
ΝΕΥΡΩΤΙΣΜΟΣ
H θέση ενός ατόμου στη διάσταση Ν (Νευρωτικότητας-Σταθερότητας) αιτιολογείται από την ύπαρξη ή την έλλειψη σταθερότητας στο αυτόνομο νευρικό σύστημα, που αποτελεί το μέρος του νευρικού συστήματος το οποίο ελέγχει τις ακούσιες λειτουργίες, όπως την αναπνοή, την πέψη και τον καρδιακό σφυγμό. Οι άνθρωποι που τοποθετούνται ψηλά στη διάσταση αυτή εμφανίζουν ισχυρές συναισθηματικές αντιδράσεις στο στρες και υψηλά επίπεδα "ορμής".
Ο νευρωτισμός αναφέρεται στη γενική συναι¬σθηματική αστάθεια του ατόμου, στη συναισθη¬ματική του υπεραντιδραστικότητα και την τάση του να αναπτύσσει νευρωτική συμπτωματολογία κάτω από συνθήκες stress (Eysenck 1959). Τα άτομα με υψηλές τιμές νευρωτισμού είναι αγχώδη, στενοχω¬ριούνται εύκολα, είναι σκυθρωπά και συχνά θλιμμέ¬να. Παραπονιούνται για αϋπνίες και ψυχοσωματικές διαταραχές. Παρουσιάζουν έντονες συναισθηματι¬κές αντιδράσεις, οι οποίες εμποδίζουν τη φυσιο¬λογική τους προσαρμογή. Όταν ο νευρωτισμός συνοδεύεται και από υψηλή εξωστρέφεια τότε το άτομο είναι ευερέθιστο, ανήσυχο, ακόμα και επιθε¬τικό (Eysenck και Eysenck 1975).
ΨΥΧΩΤΙΣΜΟΣ
Τέλος, η διάσταση Ρ (Ψυχωτικότητας-Υπερεγώ) συσχετίζεται με τα ανδρογόνα. Τα γνωρίσματα που χαρακτηρίζουν όσους παρουσιάζουν υψηλά σκορ στη διάσταση Ρ είναι τα ίδια που χαρακτηρίζουν και τις αντικοινωνικές προσωπικότητες: εχθρότητα, σκληρότητα, παρορμητικότητα, έλλειψη κοινωνικής ευαισθησίας και ενσυναίσθησης, εγωκεντρισμός.
Οι Eysenck και Eysenck διατύπωσαν την υπό¬θεση, ότι υπάρχει μια ομάδα από χαρακτηριστικές μορφές συμπεριφοράς που βρίσκονται σε συσχέτιση μεταξύ τους και που είναι ενδεικτικές για προδιάθεση προς ψυχωτικές αντιδράσεις. Εκδηλώ¬νονται ως μία μεταβλητή, που παρατηρείται και στο φυσιολογικό πληθυσμό. Αυτή τη μεταβλητή την ονόμασαν «ψυχωτισμό» (Eysenck και Eysenck 1968).
Η λέξη ψυχωτισμός (Psychoticism) αναφέρεται σ' ένα υποκείμενο χαρακτηριστικό της προσωπι¬κότητας, που υπάρχει σε διαφορετικό βαθμό σ' όλα τα άτομα. Η ύπαρξη του σε μεγάλο βαθμό προ¬διαθέτει το άτομο στο να αναπτύξει ψυχωτικές διαταραχές. Μια τέτοια προδιάθεση πάντως απέχει πολύ από την πραγματική ψύχωση και μόνο λίγα άτομα με υψηλές τιμές ψυχωτισμού πιθανώς θα αναπτύξουν ψύχωση κατά τη διάρκεια της ζωής τους (Eysenck και Eysenck 1975).
Κατά τους Eysenck τα άτομα με υψηλές τιμές ψυχωτισμού είναι μονήρη, ψυχρά απρόσωπα (impersonal), εχθρικά και επιθετικά ακόμα και προς τα πρόσωπα που αγαπούν. Δεν δείχνουν συμπάθεια προς τους άλλους ούτε και τους εμπιστεύονται. Είναι αγενή, χωρίς καλούς τρόπους. Δεν βοηθούν τους άλλους, είναι χωρίς συναισθήματα και ανθρωπισμό. Αγαπούν τα παράξενα, τα ασυνήθη πράγματα και καταστάσεις και δεν λογαριάζουν τον κίνδυνο (Eysenck και Eysenck 1972, Eysenck και Eysenck 1975, 1976).
Είναι φανερό ότι η έννοια του ψυχωτισμού έχει πολλά κοινά σημεία με ψυχιατρικούς όρους, όπως «σχιζοειδής». «ψυχοπαθητικός», «διαταραχές της συμπεριφοράς» κ.α.
_______
